Natuur maakt gezond

In een tijd waarin de zorgkosten alleen maar oplopen, wordt het tijd dat de relatie tussen natuur en gezondheid meer aandacht krijgt in het beleid. Agnes van den Berg, hoogleraar natuurbeleving aan de Rijksuniversiteit Groningen en Tjisse Brookman van De Friesland Zorgverzekeraar zijn het daarover eens. De heilzame werking van natuur is bekend, stelt Van den Berg. Het is nu zaak dit gegeven meer aandacht te schenken in het zorgbeleid, het te vertalen naar de therapeutische praktijk. Van den Berg doet al twintig jaar onderzoek naar de effecten van natuur op de gezondheid. “Bij ziekte zouden mensen eerst de natuur eens in moeten gaan, voordat ze hun toevlucht zoeken in andere, dure hulpmiddelen”, is haar advies.

Natuur helpt bij psychische problemen, bij aandoeningen van de luchtwegen, bij suikerziekte en nog veel meer kwalen. Beter worden door een verblijf in de natuur werkt echt, stelt de hoogleraar. Wetenschappelijk onderzoek is daarover duidelijk.

Het is aan zorgverzekeraars met dit gegeven iets te doen. Brookman, relatiemanager van De Friesland, ziet er heil in. Zijn organisatie werkt al jaren met een Natuurcollectief. Dat ontstond nadat in 2006 in de zorg de basisverzekering werd ingevoerd. De verzekeraar constateerde dat er een wildgroei van collectieve verzekeringen voor allerhande doelgroepen ontstond. “Wij hebben ons toen afgevraagd wat werkelijk een rol speelt bij gezondheid, bij de kwaliteit van leven.” De verzekeraar vond ’een meerwaarde’ in het groen, simpelweg onder het motto: loop de natuur in, dan voel je je beter. Contacten met de Waddenvereniging en natuurorganisaties die onder De 12 Landschappen vallen, waaronder It Fryske Gea, Het Groninger Landschap en Het Drentse Landschap, resulteerden in het Natuurcollectief. Het levert de verzekerde korting op op de zorgpremie en een jaar gratis lidmaatschap van de betrokken organisatie. De betreffende natuurclub krijgt bovendien een eenmalige bijdrage van de verzekeraar.

De gedachte die achter dit collectief zit, is volgens Brookman dat mensen nog meer bewust worden van de invloed die ze zelf kunnen hebben op hun eigen woon-, werk-en leefomgeving en de gezondheid: “Ze zijn daarbij ook trots op hun eigen landschap. Daarmee doen wij iets.”

Dat de natuur heilzaam werkt, was voor De Friesland een bekend gegeven. De vraag is dan hoe dat kan worden ingezet, wat de neveneffecten zijn van bewegen in het groen. Het is niet alleen frisse lucht en beweging, het heeft iets te maken met bewustzijn in relatie met de natuur. Het klinkt misschien wat zweverig, erkent Van den Berg. “Maar het ligt eigenlijk voor de hand. Mensen hebben een speciale band met de natuur, omdat ze er zelf deel van uitmaken en omdat ze het grootste deel van hun geschiedenis in een natuurlijke omgeving hebben geleefd. Telkens als die band met de natuur wordt bevestigd of versterkt, dan doet ons dat goed.”

De hoogleraar kwam in beeld toen De Friesland verdieping zocht in de kennis over het verband tussen natuur en gezondheid. Eind vorig jaar leidde het contact tot een enquête onder duizend Nederlanders. Vrijwel alle ondervraagden gaven daarin aan dat natuur een gezonde en rustgevende werking heeft. Bewegen in de natuur is vooral goed bij psychische klachten en aandoeningen van de luchtwegen. Een ruime meerderheid denkt bovendien dat op zorg kan worden bespaard door de aanleg van meer natuur in de woonomgeving.

Mensen veronderstellen ook dat grootschalige natuur, ver weg van huis, beter werkt dan natuur in en rond de stad. Brookman vindt het verbazingwekkend hoe de ondervraagden de ideeën van de zorgverzekeraar omarmen. “Het sterkt ons in de gedachten die we hebben met het Natuurcollectief.”

Ook Van den Berg toont zich aangenaam verrast door de uitkomsten van de enquête, ook al klopt het beeld van de ondervraagden niet altijd met de wetenschappelijk onderbouwde realiteit.

Ze ziet tegenstrijdigheden tussen de antwoorden die mensen geven en de manier waarop ze met hun kennis omgaan. Zo vindt 99 procent van de Nederlanders het belangrijk dat kinderen opgroeien met voldoende natuur in hun directe omgeving. Toch is de trend dat mensen hun tuinen betegelen in plaats van dat ze groen aanplanten en kiezen ze nog altijd vaker voor een groot huis met veel kamers dan voor een kleine woning met een grotere tuin.

Nog een voorbeeld van de weerbarstige praktijk: mensen adviseren vrienden of familieleden die depressief zijn de natuur in te gaan. Toch neemt het gebruik van antidepressiva jaarlijks toe.

Niettemin staat voor Van den Berg vast dat groen het verschil maakt. “Het heeft effect. Mensen worden er rustig van, tonen minder agressie.” Buiten worden mensen bovendien socialer. Ze groeten elkaar. Al wordt de sfeer wat anders als het schemerig wordt en er een andere wandelaar nadert. In de geest van de mensen wordt die ontmoeting dan uitvergroot. “Een kwestie van verhoogde zintuiglijke gewaarwording”, spreekt de wetenschapper.

Normaalgesproken trekt de natuur op een positieve manier onze aandacht. “Daarvoor hoef je niet scherp te zijn’’, vertelt Van den Berg, “dat komt vanzelf.” Mensen blijven alert, maar het kost ze amper moeite.

Overigens is het idee dat mensen volgens de enquête hebben over de extra heilzame werking van robuuste natuur ver buiten de stad, nog niet zo gemakkelijk wetenschappelijk aan te tonen. Alleen al door thuis een natuurvideo te bekijken, schudden mensen stress van zich af, weet Van den Berg. Uitzicht vanuit huis, kantoor of ziekenhuis op een groen element maakt mensen positiever dan alleen maar kijken naar beton en steen. Natuurposters helpen ook.

Het is niet voor niets dat er in ziekenhuizen steeds meer aandacht is voor de aanleg van binnentuinen. Van den Berg: “Het kijken naar groen zorgt al voor een betere stemming.”

Mensen ervaren ook een verschil tussen het maken van een strandwandeling, met de wind door de haren, en een kalm ommetje door zomaar een stukje groen. “Maar met de meetinstrumenten die er op dit moment zijn, meten we ongeveer dezelfde effecten’’, volgens de onderzoeker.

Er is al veel bekend over het verband tussen natuur en gezondheid, ook dankzij internationaal onderzoek, maar er blijven nog veel vragen over. Zo is er meer studie nodig naar de effecten op langere termijn van bijvoorbeeld psychotherapie of fitness in de buitenlucht.

Van den Berg: “Mensen die daarmee ervaring hebben, zeggen dat een natuurlijke omgeving een meerwaarde heeft voor therapie en coaching. Maar we weten niet wat die toegevoegde waarde precies is.

Hoe het werkt, is nog onbekend. Daar moeten we grip op zien te krijgen.” Ondertussen kan de zorgverzekeraar verder met wat er tot nu toe uit wetenschappelijk onderzoek is gekomen. Dat diabetespatiënten uit eigen ervaring vertellen dat verblijf in de natuur effect heeft, is een gegeven.

Dat mensen met een depressie er baat bij hebben eropuit te trekken, staat vast en dat mensen met aandoeningen aan hart en longen moeten blijven bewegen, is al lang geen geheim meer. Contact met de natuur haalt de ziekte niet weg, maar mensen voelen zich er wel beter door.

De Friesland heeft steeds meer aandacht voor dit gegeven. Daarnaast geeft de verzekeraar ook mensen zelf de gelegenheid om op een laagdrempelige manier aan hun gezondheid te werken, zonder dat het geld hoeft te kosten. De samenwerkende landschappen in het Natuurcollectief hebben een groot aantal fiets-en wandelroutes uitgezet. Ook voor mensen met een rolstoel zijn er diverse mogelijkheden.

Er wordt vaker contact gezocht met het onderwijs, om sport op basisscholen te stimuleren, compleet met de inzet van vakleerkrachten. Er zijn activiteiten voor de jeugd om ze te laten wandelen, fietsen of hardlopen in het groen. Het begint dus met de jongeren, geeft Brookman aan: “Want preventie wordt in de gezondheidszorg belangrijker.” Door de natuurorganisaties worden programma’s ontwikkeld om de jeugd de natuur te laten beleven. Brookman: “Het belang daarvan dringt ook steeds meer door tot de natuurbeheerders.”

Ook het onderwijs denkt mee. Bij scholen worden groene pleinen populairder. Ook worden er meer en meer complete ’groene’ lesprogramma’s op maat gemaakt. Al zijn de effecten van zulke initiatieven nog lang niet alle door onderzoek bevestigd, volgens wetenschapper Van den Berg lijkt het er sterk op dat actief bezig zijn in het groen een maatschappelijke beweging wordt. Met een heilzame werking, die heel gemakkelijk te behalen is. Gewoon door in de natuur even te gaan zitten en diep in te ademen. Ook wie aan huis gebonden is, kan dit trucje eenvoudig toepassen. Doe een paar stappen buiten de deur en zuig de longen vol. Deskundigen zijn zeker: het helpt.